Hoogbouw Bestaat Niet

In de jaren 2000 was vrijwel elke zichzelf respecterende stad in Nederland in de ban van hoogbouw. Gemeenten stelden hoogbouwvisies op, waarbij opviel dat elke stad zijn eigen definitie van hoogbouw erop nahield; van de ‘boomgrens’ in Arnhem ― naar het bleek zo’n dertig meter ― en ‘twee keer de bebouwde omgeving’ in Amsterdam tot ‘vanaf 70 meter’ in Rotterdam. Tijdens hoogbouwbijeenkomsten van de plaatselijke architectuurcentra werd er tijdens de discussie vaak langs elkaar heen gepraat omdat de één redeneerde met het beeld van de naoorlogse galerijflats in het achterhoofd, terwijl de ander dacht dat het die avond ging over de skyline van Manhattan. Inderdaad allemaal hoogbouw, maar toch ook weer niet. Het enige criterium waar hoogbouw aan lijkt te moeten voldoen is dat het er behoorlijk bovenuit steekt, en dan hangt het er maar vanaf waar dat gebouw dat doet. En wanneer.

Eén van de uitdagingen van hoogbouw is dan ook van semantisch van aard: waar precies hebben we het over? De zestiende editie van de Dikke Van Dale uit 2022 houdt er vrij oppervlakkige definities van hoogbouw op na, zoals ‘hoge gebouwen’ en ‘het bouwen van hoge gebouwen’. Hoogbouw is een containerbegrip dat als mannelijk zelfstandige naamwoord zonder meervoud ‘een aantal hoge gebouwen’ kan betekenen, of als verzamelnaam kan refereren aan het beeld van een hoog gebouw. Als zodanige bestaat er geen officiële definitie van hoogbouw. Wat sommigen er overigens niet van weerhoudt om toch te proberen om er een hoogtegrens aan op te hangen.

Vier verdiepingen
Dit is de hoogte waar vanaf een lift verplicht wordt, en zonder lift geen hoogbouw. In artikel 4.24 van het Bouwbesluit staat dat een lift verplicht is als de entree van een woning hoger dan 12,5 meter boven de hoofdingang van een gebouw ligt, wat in de praktijk neerkomt op vier verdiepingen. Je zou dit kunnen beschouwen als de gebouwhoogte die de normale menselijke krachten te boven gaat.

Hoger dan de stad
Dit uitgangspunt doet recht aan het idee dat hoogbouw een relatief begrip is. Met als voordehandliggend nadeel dat het er maar vanaf hangt wat je verstaat onder ‘de hoogte van de stad’. Eén manier om de stadshoogte te bepalen is door een denkbeeldige plaat op de stad te leggen waarbij je net zo veel hoge gebouwen weghaalt totdat deze vrijwel horizontaal komt te liggen.

50 meter
Afgezien van het mooie ronde getal is vijftig meter de hoogte ― en nu spreek ik uit ervaring ― waarbij het nog nut heeft om gebouwen op te nemen in een database van hoge gebouwen. Lager dat dat kom je uit bij de gebouwen waar weinig over bekend is, en die ook weinig indruk maken in het plaatselijke stadsbeeld. Bij woongebouwen moet je dan denken aan zo’n vijftien verdiepingen, bij kantoorgebouwen aan twaalf.

58 meter
Op dit moment is 58 meter is de hoogte van het 500e hoogste gebouw van Nederland. Wie anno nu een gebouw wil bouwen dat tot de vijfhonderd hoogste gebouwen van Nederland behoort moet dus een gebouw van minimaal één meter hoger neerzetten om nog in deze top 500 terecht te komen. Het aardige van zo’n definitie is dat deze meegroeit met de tijd, en dus recht doet aan het idee dat wat vroeger hoogbouw was, dat in de toekomst niet meer hoeft te zijn.

70 meter
Het relatief hoge aantal hoge gebouwen van rond de zeventig meter wordt vaak toegeschreven aan de verplichting van een sprinklerinstallatie vanaf deze hoogte. Die verklaring is deels juist. Afdeling 2.14 van het het Nederlandse Bouwbesluit noemt zeventig meter inderdaad als een grens waar extra eisen kunnen worden gesteld aan de brandveiligheid, maar stelt een sprinklerinstallatie niet landelijk verplicht. Die zeventig meter betreft overigens de hoogte van de hoogste verdiepingsvloer; de totale hoogte van een toren gaat daar dan een paar meter overheen. Feitelijk benadrukt het bouwbesluit met dit artikel dat elk hoog gebouw net zo brandveilig dient te zijn als elk ander gebouw. Om welke extra maatregelen het gaat wordt lokaal bepaald, veelal in overleg met de plaatselijke brandweer.

150 meter
Om internationaal nog wat voor te stellen moet je als hoog gebouw minstens 150 meters meenemen, althans dat is de populaire redenatie. Deze is deels gebaseerd op het numerieke toeval dat 150 meter in het Brits-Amerikaanse maatsysteem zo’n 500 feet is, en dus eveneens een mooi rond getal. Evenzo met de populaire definitie van een ‘supertall’ voor een gebouw van minstens 300 meter dan wel 1.000 feet. Met dergelijke hoogtes zijn we de grens waarbij er wel of geen sprake is van hoogbouw in Nederland echter ruim voorbij.

Geen wolkenkrabber
In die 150 meter zou je nog een definitie van de wolkenkrabber kunnen zien, alhoewel zo’n grenswaarde afbreuk doet aan het argument van de uitstraling. De Skyscraper Dictionary definieert de skyscraper als ‘a building of height, profit and pride,’ oftewel als een combinatie van meetbare én voelbare criteria. Een wolkenkrabber is toch vooral een gebouw dat hoogte wil uitstralen en ruimte wil maken in plaats van dichtheid. Wat dat aangaat is hoogbouw een statistiek, en de wolkenkrabber de beleving daarvan.